Metryki odzyskane w parafii zwoleńskiej w 2013 roku

Księgi metrykalne zaczęły być prowadzone w Kościele rzymskokatolickim w pierwszej połowie XIV wieku. I tak we Włoszech za najstarsze uważane są księgi chrztów z Arezzo (1314), w Niemczech też chrztów z Rheine (1345), a we Francji z Givry pogrzebów (1334) i ślubów (1336)1 .

W Polsce najstarsze zachowane informacje o zapisach metrykalnych pochodzą z 1459 roku, kiedy to w diecezji krakowskiej nakazano prowadzenie rejestrów ślubów2 ale nie są one obecnie znane. Zaś najstarsze zachowane metryki pochodzą z Krakowa (par. Najświętszej Maryi Panny, śluby – 1548) oraz Bochni (1559)3. Dopisać do nich należałoby też metryki ze Skrzynna – o czym niżej.

Powszechnie zapisy metrykalne zaczynają być prowadzone w drugiej połowie XVI wieku, zgodniez zaleceniami zakończonego w roku 1563 soboru trydenckiego. Ustalenia soborowe zobowiązały bowiem proboszczów parafii rzymskokatolickich w Europie do rejestrowania sakramentów, zatem, jak wówczas rozumiano, obrzędów chrztu i ślubu, w oficjalnym języku kościoła – po łacinie.

Akt chrztu miał zawierać imię i nazwisko dziecka, datę i miejsce chrztu, imiona rodziców, imionai nazwiska rodziców chrzestnych oraz dane osoby udzielającej chrztu. Akt ślubu – imiona i nazwiska nowożeńców oraz świadków, a także dokładną datę i miejsce zaślubin.

W Polsce kolejne synody diecezjalne uściślały zasady prowadzenia ksiąg metrykalnych. W 1579 synod włocławski zobowiązał proboszczów do zapisywania wydarzeń chrztu i zaślubin. W 1607 synod piotrkowski wprowadził obowiązek prowadzenia ksiąg chrztu, bierzmowania i zaślubin, podając jednocześnie wzór formularza do wpisów. W 1631 zaczęło w Polsce obowiązywać rejestrowanie zmarłych, a od roku 1641 wpisów miał dokonywać osobiście proboszcz4.

Część parafii obecnej Diecezji Radomskiej należała niegdyś do diecezji krakowskiej, w której w roku 1593 kard. Jerzy Radziwiłł, przypominał o obowiązku prowadzenia ksiąg ochrzczonych i zaślubionych w liście pasterskim5. Pozostała leżała na terenie diecezji poznańskiej i gnieźnieńskiej.

Na terenie obecnej Diecezji Radomskiej najstarsze metryki zachowały się z wieku XVI (np.: par. św. Szczepana w Skrzynnie – 1550 chrzty i śluby 6, Trójcy św. w Fałkowie – 1590 chrzty7, św. Jana Chrzciciela w Radomiu – 1591 śluby)8.

W parafiach sąsiednich Zwolenia najdawniejsze znane są z Tczowa: 1615 (chrzty i śluby), Policzny: 1639 (chrzty, śluby i zgony) oraz Janowca: 1687 (chrzty, śluby i zgony)9.

Najdawniejsze znalezione informacje o metrykach parafii zwoleńskiej zostały zamieszczonew protokole wizytacji biskupiej przeprowadzonej w 1617 roku10. Najstarsze opisane tam metryki – ślubów, pochodziły z 1602 i do naszych czasów się nie zachowały (?).

Następna wzmianka o metrykach, według dostępnych źródeł, znalazła się w inwentarzu parafii zwoleńskiej – Fundi instructi, datowanym na rok 1889, a sporządzonym przez ówczesnego proboszcza, ks. Aleksandra Bąkowskiego11. Zawarty jest tam rozdział Metryki kościelne i akta Stanu Cywilnego gdzie wymienione są, spisane zapewne z natury, wykazy metryk. I tak najstarsza tam wykazana metryka datowana jest na rok 1734, jest to księga chrztów za lata 1734 do 179312.

W lipcu 2013 roku pragnący zachować anonimowość darczyńca przyniósł na plebanię parafii zwoleńskiej torbę zawierającą księgi metrykalne obejmujące wpisy z lat 1597 – 1837 z trzech głównych serii: chrztów, ślubów i zgonów. Metryki te uznawane były dotąd za zaginione. Jak już wspomniano najdawniejsza wzmianka sugerowała, iż najstarsze metryki kościoła zwoleńskiego datowane były na 1602 (śluby) tymczasem zachowały się starsze – chrzty z 1597 roku. Wspomniana księga zawierająca metryki ślubów na razie się nie pojawiła.

Księgi zachowały się w dość dobrym stanie są czytelne, o różnym stopniu zniszczenia. Widać, że przechowywane były w miejscu suchym, nie narażonym na obecność owadów ani pleśni.

Oprócz wpisów typowych (dane sformalizowane związane z udzielanymi sakramentami) księgi, szczególnie chrztów, zawierają również notatki czynione przez różnych proboszczów dotyczące spraw dziejących się na terenie parafii zwoleńskiej.

  1. R. Kotecki, Rejestracja metrykalna wiernych w świetle potrydenckiego ustawodawstwa Kościoła Katolickiego (ze szczególnym uwzględnieniem prawodawstwa diecezji Chełmińskiej, Gnieźnieńskiej, Płockiej i Włocławskiej), „Nasza Przeszłość”, t. 112, 2009, s. 41.
  2. Ks. B. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, tom IV, Kraków 2002, s. 676.
  3. C. Kuklo, Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009, s. 91.
  4. P. Laskowicz, Księga genealogiczna twojej rodziny. Praktyczny poradnik, Warszawa 2005, s. 63.
  5. Ks. B. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, tom IV, Kraków 2002, s. 676.
  6. Znane autorowi, pierwszy wzmiankę o nich opublikował F. Kiryk, Inwentarz rękopisów Archiwum Kapituły Kolegiackiej i Katedralnej w Sandomierzu XIII-XX wieku, Sandomierz 2010, s. 244.
  7. Znane autorowi.
  8. Znane autorowi, radomskie opublikowane w postaci rejestru zapisek w Księgi metrykalne kościołów radomskich z lat 1591-1795, seria A: Metryki chrztów, tom X: Kościół św. Jana Chrzciciela 1772-1795, red. D. Kupisz, Radom 2012, s. 8.
  9. Znane autorowi.
  10. S. Piątkowski i A. Szymanek, Parafia pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Zwoleniu, Zwoleń 2002, s. 130.
  11. Archiwum Parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Zwoleniu, b. sygn., Inwentarz „Fundi instructi” Kościoła Parafialnego w Zwoleniu z 1889 roku, dopisek: egz. III dla kościoła w Zwoleniu, bp.
  12. Archiwum Parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Zwoleniu, b. sygn., Liber Metrices Baptizatoru per me Florianum Łęczycki Rectore Ecclesia Zvolinensis Eidem correctus Anno Nativitate Cristi Dni 1734.to. Die 3tia Mensis Februarij.

Wykaz metryk przekazanych w lipcu 2013 roku (łącznie ok. 2100 stron)

  1. Różne
    1. 1597 — 1676, tytuł księgi:

      2. Brak, karty z różnych lat i metryk wszyte w jeden grzbiet. Na okładce brak.

      Księga papierowa, oprawiona w półskórek, format 32 x 10 cm (tzw. dutka sądowa, format ten używany był przy księgach sądowych, znany również jako folio fracto), rękopis, język łaciński, sporadycznie polski, stron 320, 1-308, 283-284 309-312 puste, 313-318 inwentarz wyposażenia parafii zwoleńskiej z 1662, stan fizyczny dobry.

      Pierwszy wpis z listopada 1597 roku ostatni z 30 listopada 1676 roku.

      Karty wszyte z różnych ksiąg i różnych lat: .

      Chrzty

      s. 1 (12 grudnia 1667) do s. 6 (17 czerwca 1668) – czystopis wpisów umieszczonych na ss. 176-182, .

      s. 7 (? lipiec 1597!) do s. 16 (2 marzec 1598!), .

      s. 17 (4 listopada 1635) do s. 24 (12 sierpnia 1636), .

      s. 25 (1 lutego 1647) do s. 86 (tam po wpisie z 15 kwietnia 1656 następuje informacja, iż: nie były prowadzone metryki z racji na wojnę i napaść Szwedów, Węgrów i Kozaków, którzy dwa lata Zwoleń łupili, ucierpiał również kościół „dwa razy złupiony”, w mieście była ponadto zaraza (1656), „w tymże roku powietrze we Zwoleniu, wielu ludzi pomarło”, data końcowa 10 luty 1658),

      s. 87 (22 czerwca 1637) do s. 98 (18 lipca 1638), .

      s. 99 (22 stycznia 1658 – kontynuacja poprzedniego ciągu wpisów od s. 86) do s. 228 (7 kwietnia 1673), .

      s. 248 dwa wpisy chrztów (3 i 4 kwietnia 1666) .

      Śluby

      s. 229 (p. 26 stycznia 1659) do s. 282 (22 listopada 1676) .

      Chrzty

      s. 285 (10 kwietnia 1673 – kontynuacja poprzedniego ciągu wpisów od s. 228) do s. 308 (30 listopada 1676) .

       

    2. 1785 — 1837, zapisana dwustronnie, tytuły:
      1. Brak (śluby),
      2. Liber Mortorum Ecclesiae Zwolenensis Parochialis ab Anno 1820 inceptus,
      3. Liber Baptisatorum Ecclesiae Zwolenensis Parochialis ab Anno 1820 inceptus.

        4. Na okładce brak.

        Księga papierowa, oprawiona w półskórek, format 34,5 x 11 cm (tzw. dutka sądowa, folio fracto), rękopis, język łaciński, stron ok. 600: śluby 1-82, zgony 83-233 (+2 nlb.), puste 234-240, chrzty 241- ok. 600, stan fizyczny zły, okładki oraz pierwsze i ostatnie strony z ubytkami, grzbiet zniszczony.

        Pierwszy wpis: (śluby) 15 października 1785 ostatni 16 grudnia 1800, (zgony) 9 stycznia 1820 roku ostatni z 24 grudzień 1837 roku oraz (chrzty) z 1 stycznia 1820 roku ostatni z 31 grudzień 1837 roku (s. 244).

        Śluby

        s. 1 (15 października 1785) do s. 82 (16 grudnia 1800)

        Zgony

        s. 83 (9 stycznia 1820) do s. 233 (24 grudnia 1837) .

        Chrzty

        s. ok. 600 (1 stycznia 1820) do s. 241 (31 grudnia 1837) .

         

  2. Chrzty
    1. 1667 — 1697, tytuł księgi:

      2. Liber Baptisatorum inscriptus a tempore posessionis Ecclesiae Parochialis Zwolenensis Admodum Rñdi Ioannis Ulatowski 1667. Na okładce brak.

      Księga papierowa, oprawiona w półskórek, format 31,5 x 9,5 cm (tzw. dutka sądowa, folio fracto), rękopis, język łaciński, sporadycznie polski, stron 318, 1-308, 309-312 puste, 313-318 inwentarz z 1662, stan fizyczny dobry. Wszyte karty z różnych lat od s. 1-8 z lat 1667-1668, następnie końcowe dla tej księgi lata 1693-1697 (s. 9-48), a dalej już mniej więcej po kolei.

      Pierwszy wpis z 15 stycznia 1667 roku ostatni z 31 marca 1697 roku.

      Co ciekawe, księga ta w części jest duplikatem dla wpisów poczynionych w księdze nr 1 w naszym zestawieniu, a mianowicie od strony 170 do 228. Mamy więc rzadką okazję przyjrzeć się pracy kancelarii parafialnej: brudnopis i czystopis w latach 1667-1676.

       

    2. 1697 — 1736, tytuł księgi:

      3. Archivum seu Liber Metrices Baptizatorum Ecclesia Parochialis Zwolinensis Anno Nati Christi 1697 in Mense Aprili conscribi facit. Na okładce brak.

      Księga papierowa, oprawiona w półskórek, format 32,5 x 10 cm (tzw. dutka sądowa, folio fracto), rękopis, język łaciński, stron 312, 1-312, stan fizyczny dobry, nieco podniszczone okładki i strony przedtytułowe.

      Pierwszy wpis z 1 kwietnia 1697 roku ostatni z 13 sierpnia 1736 roku.

      Na stronie 312 pieczęć lakowa z herbem Rogala kanonika kieleckiego i krakowskiego – księdza Józefa Rogalli przystawiona po wpisie dokumentującym wizytację w dniu 13 sierpnia 1736.

     

  3. Śluby
    1. 1667 — 1785, tytuł księgi:

      2. Liber Matrimoniorum Copulatorum inscriptus a tempore posessionis Ecclesiae Parochialis Zwolenensis Admodum Rñdi Ioannis Ulatowski 1667. Na okładce brak.

      Księga papierowa, oprawiona w półskórek, format 31,5 x 9,5 cm (tzw. dutka sądowa, folio fracto), rękopis, język łaciński, stron 263, 1-263, stan fizyczny dobry.

      Pierwszy wpis z 16 stycznia 1667 roku ostatni z 11 października 1785 roku.

      Co ciekawe również ta księga w części jest duplikatem dla wpisów poczynionych w księdze nr 1 w naszym zestawieniu: za lata 1667-1676.

      Na stronie 176 pieczęć lakowa z herbem Rogala kanonika kieleckiego i krakowskiego – księdza Józefa Rogalli przystawiona po wpisie dokumentującym wizytację w dniu 13 sierpnia 1736.

     

  4. Zgony
    1. 1695 — 1800, tytuł księgi:

      2. Liber se[…] […] De […] Anno à Christo […].Na okładce brak.

      Księga papierowa, bez oprawy, format 32 x 9,5 cm (tzw. dutka sądowa, folio fracto), rękopis, język łaciński, stron 302, 1-295, 298-304, stan fizyczny zły, luźne karty, porozrywane.

      Pierwszy wpis z 16 stycznia 1695 roku ostatni z 21 października 1800 roku.

      Na stronie 49 pieczęć lakowa z herbem Rogala kanonika kieleckiego i krakowskiego – księdza Józefa Rogalli przystawiona po wpisie dokumentującym wizytację w dniu 13 sierpnia 1736.

     

  5. Dodatkowa księga (chrzty) – nie objęta projektem digitalizacji – odszukana w archiwum parafialnym.
    1. 1794 — 1807, tytuł księgi:

      2. Brak. Na okładce Małżeństwa od 1875 do 1885. Faktycznie 1794-1807 urodzenia.

      Księga papierowa, oprawiona w półskórek, format 32 x 21 cm (format folio), rękopis, język łaciński, strony 353-544, stan fizyczny niezły, odspojenie grzbietu i okładek od kart. Paginacja sugeruje, iż jest to wtórnie (?) oprawiona część jakiejś innej księgi, w części zapewne dawniejszej, której początkowe karty się nie zachowały.

      Pierwszy wpis z 4 stycznia 1794 roku ostatni z 25 sierpnia 1807 roku.

      Obecnie stan zachowania i posiadania, co jak widać na niniejszym przykładzie nie jest tożsame, metryk kościoła zwoleńskiego z okresu staropolskiego wygląda następująco: .

      1. chrzty za lata 1597/1598, 1635-1638, 1647-1736, 1734-1807, 1820-1837, a za lata 1667-1676 z duplikatem;
      2. śluby za lata 1659-1800, w tym za lata 1667-1676 z duplikatem;
      3. zgony za lata 1659-1676, 1695-1810, 1820-1837.

        4. W listopadzie 2013 roku chcący zachować anonimowość darczyńca przyniósł na plebanię parafii zwoleńskiej kolejne księgi pochodzące z archiwum parafii zwoleńskiej.

        Podobnie jak poprzednio, księgi zachowały się w dość dobrym stanie, są czytelne, o różnym stopniu zniszczenia.

  1. Chrzty
    1. 1838 — 1855, tytuł księgi:

      2. Na okładce Metrices Natorum Liber Ecclesiae Parochialis Zwolenensis ab Anno Domini 1838, 1839, 1840, 1841, 1842, 1843, 1844, 1845, 1846, 1847, 1848, 1849.

      Księga papierowa, oprawiona w półskórek, format 34,5 x 20,5 cm (format folio), rękopis, język łaciński, brak paginacji, stan fizyczny środka niezły, blok obluzowany.

      Pierwszy wpis z 4 stycznia 1838 roku ostatni z 21 stycznia 1855 roku.

     

  2. Małżeństwa
    1. 1813 — 1837, tytuł księgi:

      2. Na okładce Księga Małżeństw 1826 do 1837 [?]..

      Księga papierowa, oprawiona w półskórek, format 34 x 23,5 cm (format folio), rękopis, język łaciński, strony 1-94 (88-94 niezapisane), stan fizyczny środka niezły, oprawa prawie kompletnie zniszczona przez owady, blok obluzowany.

      Pierwszy wpis z 7 lutego 1813 roku ostatni z 30 listopada 1837 roku.

       

    2. 1826 — 1831, tytuł księgi:

      3. Na okładce Księga Małżeństw 1826 do 1831 [zachowana sama okładka].

     

  3. Zgony
    1. 1838 — 1863, tytuł księgi:

      2. Na okładce Liber Mortuorum Ecclesiae Parochialis Zwolenensis […] Anno Domini 1838.

      Księga papierowa, oprawiona w półskórek, format 39,5 x 26 cm (format folio), rękopis, język łaciński i polski, brak paginacji, stan fizyczny niezły. Zawiera roczne regestry.

      Pierwszy wpis z 1 stycznia 1838 roku ostatni z 27 lutego 1863 roku.

       

    2. 1852 — 1855, tytuł księgi:

      3. Na okładce Księga Oryginalna Akt Zejścia dla Parafii Zwoleń […] się od dnia 10 Maja 1852 roku […] to […] mająca. [dopisek] po 1855.

      Księga papierowa, oprawiona w półskórek, format 39,5 x 26 cm (format folio), rękopis, język polski, strony 1-220, stan fizyczny niezły, bez grzbietu, niektóre fragmenty obluzowane. Zawiera roczne regestry.

      Pierwszy wpis z 10 maja 1852 roku ostatni z 24 grudnia 1855 roku.

Opracował Robert Mrozowski